Từ giửa thế kỷ XIX,Chủ Nghia Tư Bản đả phát triển toàn diện & vô cùng mạnh mẽ trên con đường toàn thắng,ra sức bành trướng thế lực sang phương Đông,áp lực ngoại xâm đè nặng lên vai các Vương triều phong kiến hàng ngàn năm sinh mệnh phương Đông (Trung Hoa,Nhật Bản,Xiêm,Triều Tiên,Miến Điện,Việt Nam....)vốn đã mục nát,suy yếu từ bên trong,thất bại &sụp đổ la khó tránh khỏi.Trước bão tápÂu Mỹ, nhiều Quốc Gia châu Á đã nhận thấy &tiến hành cải cách ,hy vọng đưa Đất Nước thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, lạc hậu thoát khỏi vòng xoáy nô dịch cua Chủ Nghỉa Tư Bản Phương Tây.
Tuy nhiên, không phải công cuộc Duy tân,cải cách nào ở châu Á đều thành công,chỉ duy nhất Nhật Bản,công cuộc duy tân diên ra suông sẽ va thành công ,hay chí ít cũng mang lại những kết quả tích cực nhất định như Thái Lan từ nửa sau thế kỷ XIX,đưa hai nước này tiến vào quỹ đạo Tư Bản Chủ Nghĩa,còn các cuộc Duy Tân khác thì không dược thực hiện hoặc thực hiện một cách nửa vời dẩn đến thất bại(Trung Hoa, Việt Nam...)Vấn đề đặt ra la tại sao như vậy???Ở Trung Hoa những đề nghị cải cách sớm của phái Dương Vụ,Lâm Tắc Từ (thập niên1840) đến những cải cách toàn diện cũa Lương Khải Siêu,Khang Hữu Vi...(cuối XIX)đều thất bại,nguyên nhân chính không chỉ là sự bảo thủ thâm căn cố đế của phái thủ cựu,mà đến lúc này CNTB Phương Tây trong giai đoạn hưng thịnh đã xâm nhập sâu vào Trung Quốc chúng không đời nào để mất thị trường béo bở,rộng lớn này...Vậy ở Việt Nam ta thì sao???
Trước vận mệnh dân tộc,một loạt các nhà nho yêu nước tiến bộ có tư tưởng canh tân(Đặng Huy Trứ, Phạm Phú Thứ,Bùi Viện,Nguyễn Trường Tộ...)đã đề xuất một loạt những cải cách nhằm đưa Đất Nước thoát khỏi lạc hậu và họa xâm lăng của Phương Tây.Trong số đó 58 bản điều trần đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ được chú ý nhiều nhất,có giá trị to lớn,thiết thực nhất,với một hệ thống đồ sộ toàn diện trên tất cả các mặt chính trị,quân sự, kinh tế,ngoại giao,văn hóa...đó là tâm huyết cả đời cũa Nguyễn Trường Tộ-bề tôi rất mực cũa Đại Nam,những đề nghị cải cách cũa Ông nếu được thực hiện một cách nghiem túc thì tình hình Việt Nam sẻ hoàn toàn khác.Nhưng cuối cùng những cải cách tiến bộ này đã không được thực hiện hoặc thực hiện một cách nưa vời không mang lại kết quả,cuối cùng thất bại.Nước nhà bị đô hộ,xiêng xích,đến nổi cái tên nước bị xóa trên bản đồ thế giới và việc gánh vác trách nhiệm mất nước của nhà Nguyễn là khó tránh khỏi.Vậy câu hỏi đặt ra là Nhà Nguyễn không chấp nhận,khướt từ những cải cách của NTT hay không thể thực hiện nó trong hoàn cảnh lúc bấy giờ?
Trước hết chúng ta phải đặt cái nhìn trong hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ,xét trên mọi góc độ khánh quan và chủ quan.Rất nhiều ý kiến cho rằng tính bảo thủ thâm căn cố đế của nhà Nguyễn,đại diện là Tự Đức đã khướt từ những đề nghị cải cách của NTT,Môt triều đình PK lạc hậu,mục nát với một hệ thống quần thần hũ nho đông đảo,những đề nghị cải cách thì cho là xằng bậy,nói càn,trong đó có những Đại thần Trương Đăng Quế,Phan Thanh Giản...trung thần ,thanh liêm,có thực quyền được Tự Đức tin cậy nhưng rất bảo thủ,không chấp nhận những đề nghi cải cách cũa NTT-một tín đồ trung thành của Công Giáo,có quan hệ mật thiết với các giáo sỉ,từng làm việc cho Pháp..Vấn đề người lãnh đạo là rất quan trọng,Tự Đức được xem là bậc trí thức uyên bác bậc nhất lúc bấy giờ,một hậu duệ trung thành của Tống nho củ rích,sach vở,rất mù mờ về thế giới bên ngoài,đặc biêt là CNTB Phương Tây.Xét về thời điểm thời của Tự Đức là cùng thời với Nhật Hoàng Minh Trị&ChoLaLongKorn(Thai Lan),nhưng Ông lại là một Ông Vua không thức thời,rất thiếu quyết đoán,dể dao động,chủ yếu dựa vào ý kiến của quần thần đông đảo xem Nho giáo là bất di bất dịch,là khuôn khổ để trị nước.Với tư cach là một vi Hoàng đế đứng đầu một QG Tự Đức gánh chịu trách nhiem lớn nhất trong việc không thực hiện những cải cách tiến bộ cũa Nguyễn Trường Tộ đưa Đất Nước chìm vào họa xăm lăng.
Tuy nhiên,chúng ta không nên đổ trách nhiệm hoàn toàn vào Tự Đức, công băng mà nói không phải lúc nào Ông cũng,làm ngơ,quay lưng với những cải cách của Nguyễn Trường Tộ,trước vận nước &tình hình rối ren lúc bấy giờ,Ông cũng thừa nhận Nguyễn Trường Tộ là một bậc hiền tài" đã thấy được sự tình cũa Đất Nước",Ông đã đọc những điều trần của Nguyễn Trường Tộ và không phải lúc nào cũng thờ ơ với những tâm huyết của Nguyễn Trường Tộ, thực tế ông đã thi hành một số cải cach tiến bộ về mặt kinh tế ( mở mang khai mỏ, lập ty bình chuẩn trong coi việc buôn bán, cải cách thuế thương mại...), quân sự( mua sắm khi giới, dich binh thư và mời sỉ quan quân sự Phương tây...), giáo dục thì cử một số người ra nước ngoài học tập,cung ứng tiền cho Nguyễn Trường Tộ sang Pháp mua khí cụ....có lúc ông từng nói với quần thần rằng" xét việc thì nên cẩn thận và suy nghỉ cho chính nhưng cũng nên làm thế nào cho tiến bộ chứ không tiến là thoái vậy"
Thế nhưng, những việc làm cũa Ông chẵng thấm vào đâu, trước tình cảnh Đất Nước đang ngày một lún sâu vao con đường lạc hậu, phần lớn những cải cách của Nguyễn Trường Tộ không được thực hiện hoặc thực hiện một cách qua loa nữa vời, không đạt kết quả, trước đông đảo quần thần trong triều tận trung với Khổng giáo trị nước trong những khuôn phép và chuẩn mực Nho giáo với một Tự Đức thiếu quyết đoán hay bệnh tật và chủ yếu dựa vào ý kiến cũa triều thần. Nói về tư duy ngoại giao cũa Nguyễn Trường Tộ,Gs.Trần Văn Giàu viết :"Tự Đức bàn ra mãi thôi, thủ cựu và hoài nghi vẩn thống trị đình thần, nhà Vua"
Việc Nhà Nguyễn đại diện là Tự Đức mãi bảo thủ, chần chừ trước bảo táp Âu, Mĩ gây sức ép ngày càng lớn,trong khi những đề nghị canh tân tiến bộ lại bị vô tình hoặc cố ý lảng quên, rốt cuộc gánh chịu trách nhiệm bị mất nước là điều khó tránh khỏi. Song chúng ta không nên đổ tất cả tội lổi lên triều đình Tự Đức mà phải tim căn nguyên của nó trong tổng thể xả hội Việt Nam lúc bấy giờ bao gồm cấu trúc chính tri - xã hội VIệt Nam, cơ sở kinh tế và một lực lượng( yếu tố con người) hậu thuẩn ch0 công cuộc Duy tân, tất nhiên cần phải có một chính quyền vững mạnh một ông vua có thực quyền và quyết đoán trươc thời cuộc điều hành công việc Duy tân đến thắng lợi cuối cùng.
Cấu trúc chính trị:
Xét về thời điểm cũa Nguyễn Trường Tộ đề nghị cải cách cũa mình là cùng lúc với cuộc cải cách cũa Minh Trị và Cholalongkonr, nhưng lúc bấy giở VIệt Nam chưa có một cấu trúc chính trị- xã hội tiên tiến như Nhật bản hoặc chí ít cũng như Xiêm, trong khi ở Âu châu,TBCN đang vươn lên mạnh mẻ đạt được những thành tựu vô cùng to lớn thì đất nước ta vẩn chìm trong bóng tối lạc hậu tư tưởng Nho Gia với một bộ máy chính quyền không khác cách thời điểm đó hàng trăm năm trước,(một sĩ quan người Pháp sau khi Trung Hoa về Huế,trong sự đón tiếp của Triều đình Nguyễn với 600 quần thần đã nói rằng:ông đang đứng trước triều đình nhà Minh cách đó 400 năm,cả về nghi thức lẩn trang phục... ! )và đang bị lung lay đến tận gốc, một tầng lớp đông đảo sỉ phu thủ cựu khư khư với triết lý thánh hiền , một bộ máy chính quyền như vậy để những cải cách tiến bộ cũa Nguyễn Trường Tộ thành công thì không thể có cơ sở vửng chắc.
Còn ở Nhật,trướt công cuộc Duy tân đã diễn ra một cuộc biến động mạnh mẽ đến cấu trúc chính trị xã hội,đó là cuộc đấu tranh giữa phái bảo thủ dòng Tokugawa(Mạc Phủ) và Thiên Hoàng với các lượng Tư sản hóa (các Dymio) với hàng triệu Sumurai ủng hộ cuộc đấu tranh gay gắt kéo dài hàng thế kỷ,dòng Tokugawa ngày càng yếu thế và cuối cùng phải thất bại,tất cả các lượng chống đối đều bị chính quyền Trung Ương thẳng tay đàn áp,cuối cùng mọi rào cản đều được dẹp bỏ,công cuộc Duy tân ở Nhật dưới sự điều hành cũa minh quân Minh Trị diển ra suông sẽ,Nhật Bản tiến vào quỹ đạo TBCN,xóa bõ những hiệp ước bất bình đẳng với Phương tây và tiến tới ngang bằng với các Đế Quốc mạnh Âu-Mỹ.
Cơ Sở Kinh Tế:
Trước sức ép ngày càng lớn cũa CNTB Phương Tây,hầu hết các QGPK Châu Á phản ứng đầu tiên là thực hiện chính sách "bế quan tõa cảng",xem đó là phương thức tự vệ hiệu quả nhất và duy nhất có thể làm.Ở Việt Nam cũng không ngoại lệ,vào thời kỳ Trịnh Nguyễn phân tranh,chính quyền Phong Kiến hai Đàng,tỏ ra quan tâm đến ngoại thương với nức ngoài(Nhật, Trung Hoa,Hà Lan,Bồ Đào Nha...),hay thời kỳ đầu nhà Nguyễn(Nguyễn Ánh,MinhMệnh)),chủ yếu để phục vụ vào mục đích Quốc Phòng,chính trị.càng về sau nhà Nguyễn càng siết chặt vấn đề ngoại thương,thi hành chính sách đóng cữa,bóp nghẹt ngoại thương,ra sức phong tõa ,kiểm soát hàng hải,đánh thuế rất nặng vào hàng Phương Tây,...kinh tế của Việt Nam chủ yếu là kinh tế nông nghiệp ,lạc hậu,mang tính chất tự cung tự cấp là chủ yếu,nội thương kém phát triển,chợ búa thưa thớt,thành thị tiêu điều....ngoại thương ngưng trệ ,nội thương đình đốn,bóp nghệt nền kinh tế hàng hóa đã bắt đầu manh nha,thêm sự bóc lột nặng nề của Phong Kiến địa phương,mất mùa,đói kém liên tục xãy ra...nông dân cơ khổ,thành thị tiêu điều,khởi nghĩa nông dân nổ ra khăp nơi,.....Nguyễn Trường Tộ đã phải than rằng "dân ta sức đã cùng,lực đã tận"
Trong khi đó ở Nhật Bản,ngay từ đầu thế kỹ XVIII,nông dân trong các lãnh địa trốn ra ngoài ngày càng tăng,không cách nào ngăn chặn nổi,họ lập nên các phường hội...sản xuất thủ công và buôn bán,kinh tế công thương nghiệp ngày càng phát triển và đóng vai trò ngày càng quan trọng trong nền kinh tế Nhật Bản,thành thị ngày càng phát triển,thị dân đông đúc,mở đường cho nền kinh tế hàng hóa phát triển...đó chính là lực llượng tiên tiên,mạnh mẽ nhất,làm hậu thuẩn cho công cuộc Duy tân.
Một cơ cấu chính trị xã hội và một cơ sở kinh tế lạc hậu như vậy không có cơ sở vững chắc cho công cuộc cảo cách thành công,ngôi nhà cải cách không có một nền mống vững chắc và một chính quyền Trung Ương thực sự vững mạnh để điều hành công cuộc xây dựng với một lực lượng đông đảo,tiến bộ hậu thuẩn thì không bao giờ thành công được.
Trong khi đó Nhật Bản ,Minh Trị có các Dymio,hàng triệu Sumurai cùng đông đảo tầng lớp thị dân ủng hộ,một chính quyền trung ương thống nhất,vững mạnh ,mọi thế lực chống đối điều bị đàn áp.
Hơn nữa trong giai đoạn(1861-1871),10 năm với 58 bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ,Đất Nước ta phải đối mặt với quân Pháp xâm lược,thời gian đầu nhà Nguyễn còn cùng nhân dân chống Pháp,về sau vì quyền lợi Vương Triều nha Nguyễn đã đi sâu vao con đường phản bội dân tộc,thỏa hiệp,nhân nhượng Pháp,đàn áp các nghỉa quân,khởi nghỉa nông dân nổ ra khắp nơi,bọn giặc khách Phương Bắc lộng hành,dân ta khốn đốn,trăm họ lầm than...tình hình phức tạp và khó khăn ấy,cũng là những nguyen nhân dẩn đến sự thất bại của xu hướng canh tân ở Việt Nam ta nửa sau thế kỷ XIX nói chung và dự án canh tân lớn lao của Nguyễn Trường Tộ nói riêng.
Trước buổi giao thời nửa sau thế kỷ XIX,tình hình Viẹt Nam đặc ra một yêu cầu bức thiết cho một cuộc cải cách toàn diện theo hướng tiến bộ,mà dự án canh tân đồ sộ của Nguyễn Trương Tộ hoàn toàn đáp ứng yêu cầu ấy.Song nó chưa hội đủ những điều kiện,cơ sở vững chắc ,trong hoàn cảnh nước ta lúc bấy giờ,để đi đến thành công.,Gốc rể Phong kiến già cõi,một bộ máy chính trị lạc hậu,bảo thủ của nhà Nguyễn xem nho giáo là khuôn khổ trị nước,thì khó lòng mà chấp nhận những đề nghị cải cách của Nguyễn Trường tộ,nói chi là hiểu hết giá trị to lớn và thực hiện những cải cách ấy(trừ một số rất ít quan lại nhận ra như Nguyễn Lộ Trạch).Tự Đức dù có lúc đã chú ý ,quan tâm đến những cải cách ấy cũa Nguyễn Trường Tộ,ít nhiều nhận ra những ưu điểm trong các bản điều trần và thực tế Ông đã thi hành nhiều chinh sách tiến bộ,được thực hiện bởi đám quần thần Tống nho, nó chẳng thấm vào đâu và chỉ thực hiện môt cách rất nửa vời không mang lại kết quả đáng kể , Ông vẩn là hậu duệ chính tông cũa Nho Gia,rất mù mờ về thế giơí bên ngoài ,thiếu quyết đoán lại chỉ nghe lời phán đoán của Triều Thần,....chần chừ,phản đối,hoái nghi..đến lúc nhìn nhận lại thì đã quá muộn,Việt Nam đã chìm vào dòng thác nô dịch Phương Tây.Trong lời giới thiệu tác phẩm"Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa"của Gs Nhật Yoshiharu Tshubo,Gs Trần Văn Giàu viết"Đầu thế kỷ XIX,Việt Nam, Nhật Bản, hình như chưa cách biệt nhau là mấy,đến Tự Đức thì thời kỳ này đại để cũng là thế kỷ Minh Trị -Meiji ở Nhật Bản,hai nước đều đối diện với một loạt vấn đề.Thế mà trước bão táp Âu -Mỹ ,nước Nhật vẩn giữ được độc lập và nhanh chống trở thành cường quốc ngang hàng với các nước mạnh Âu-Mỹ,còn Việt Nam thì suy khốn không thể cứu vãn nỗi,bị Pháp lấn áp ,gặm nhấm dần ,nuốt trỏng,rút cuộc trở thành thuộc địa,xiềng chân gông cổ đến nổi cái tên Việt Nam cũng bị biến mất trên bản đồ Thế Giới"

Bài viết khá hay nhưng chưa thấy làm rỏ ý của nội dung vấn đề là "Nhà Nguyễn không chấp nhận hay không thể thực hiện những cải cách của Nguyễn Trường Tộ". Nhưng vẫn cảm ơn bạn đã cung cấp thêm một số thông tin rất bổ ích về triều đại Nhà Nguyễn.

Cám ơn những góp ý của Xuân Hoa!....Bạn có những bài viết rất hay!

Theo mình thì Nhà Nguyễn cũng có thực hiện một phần trong 58 bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ đó chứ, chẳng hạn như, chỉnh đốn quân đội, ổn định chính trị và phát triển kinh tế,....đó . Nhưng do điều kiện xã hội lúc bấy giờ không thể thưc hiện được hết những đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ đấy thôi...

Cám ơn những điều bạn góp ý.Đúng là trước sức ép của CNTB phương Tây nhà Nguyễn(Tự Đức) cũng đã thi hành một số cải cách tiến bộ của Nguyễn Trường Tộ về quân sự,quốc phòng(mua sắm khí giới,dịch binh thư quân sự phương tây,mời sĩ quan nước ngoài....),kinh tế(mở mang khai mỏ,mở ty bình chuẩn trong coi việc buôn bán,cải cách thuế thương mại...),giáo giục(cử người sang phương tây học,cung ứng tiền cho Nguyễn Trường Tộ sang Pháp mua khí cụ....)...vấn đề này mình có đề cập trong bài viết.Nhưng nó chẳng thắm vào đâu với tình cảnh nước nhà đang tiếp tục lún sâu vào lạc hậu trước tiếng đại bác của Phương Tây ngày một gặm dần nước Việt ta.Trong tình cảnh ấy nhà Nguyễn vốn bảo thủ ngày càng lún sâu vào tư tưởng chủ hòa,thỏa hiệp đến mức có thể xem là phản bội dân tộc...,phản đối,chần chừ,hoài nghi,đến lúc nhận ra thì đã quá muộn,rút cuộc Nước nhà phải chịu cảnh xiềng xích,nộ lệ,nhà Nguyễn gánh chịu trách nhiệm nước là điều khó tránh khỏi.